SÖZLÜ ANLATIM

     Gazete ve dergilerde yayımlanın yazı türlerinden biridir. Öğretici yazı türüdür. Bir olay, bir durum; yerinde gezip görülerek, olayla ya da durumla ilgili değişik kişilerle konuşularak, soruşturularak yazılır.Röportaj hem gezi yazılarının hem makalenin özelliklerini taşır. Makale gibi dayandığı sağlam bir düşünceyi, bir tez vardır.

Yazar; sorunu yerinde inceleyerek, gezip görerek, halkla, varsa mağdurla ve yetkili kişilerle konuşarak; fotoğraf, belge, istatistik bilgiler… gibi bilgilerle destekleyerek okuyucunun bilgisine sunar. En çok kamuoyu toplayan gazete yazısıdır.

     Çok yönlü anlatım olanakları vardır. Bu yönüyle diğer düşünce yazılarından zengindir. Uzunluğu çoğu zaman makaleden çoktur. Bazen bir röportaj yazısı gazetenin iç sayfalarından birinde dizi halinde günlerce yayınlanır. Okuyucunun sıkılmadan, merakla, okuduğu bir yazı bir türüdür.

     Röportaj yazmak çok önemlidir. Bu nedenle de röportaj yazarının toplumsal sorumluluğu diğer yazarlardan daha çoktur. Röportaj yazarlığı ayrı bir ustalığı ve yan alan becerilerini gerektirir. Yazar evindeki köşesine çekilip yazmaz yazdıklarını. Röportaj yazarı eline ayağına çabuk olmak zorundadır. Yazar bir yandan evinde çalışırken bir yandan kütüphanede, arşivde, devlet dairesinde, iş yerlerinde araştırma yapacak; diğer yandan da olay yerinde incelemeler yapacaktır. Hem fotoğrafçı titizliği ile çalışacak; hem de yerine göre kimi zaman sevecenlikle, kimi zaman ısrarlı ama hiçbir zaman sırnaşık ve terbiyesiz olmadan, haddini bilerek, insan haklarını da çiğnemeden soruşturma yapacaktır. Bütün bunların yanında röportaj yazarı, okuyucu ile bağını koparmamak zorundadır.

Röportaj türünün belirleyici özellikleri:

1. Röportaj da düşünsel plânla yazılır. 
2. İşlenen konu; toplumsal, sanatsal olay ya da olgu olmalıdır. 
3. Yazar anlattıklarının doğruluğunu; konuşma, bilgi toplama ve fotoğraflarla desteklemeli, anlattıklarını bir mantık çerçevesine oturtabilmelidir. Her anlattığı, önceki anlattıklarıyla çelişmemelidir. 
4. Röportaj yazarı; açıklayıcı anlatım, öyküleyici anlatım, betimleyici anlatım ve tartışmalı anlatım gibi bütün anlatım yollarından yararlanır. Okuyucuya konunun önemini kavratabilmek için örnekleme, karşılaştırma, tanık gösterme gibi nesnel verilerden de yararlanmalıdır. 
5. Röportaj yazıları zamanla tarihsel belge olabilir. 
6. Fotoğraf ya da belge kullanılabilir.

Türk edebiyatında röportaj:

     Türk edebiyatında röportaj türünün ilk örneklerini Evliya Çelebi vermiştir. Modern anlamda ise Ruşen Eşref Ünaydın’ın Diyorlar ki ; adlı çalışması bu türde verilmiş ilk örnek arasındadır. Bunun dışında diğer bazı röportajlar şunlardır: Hikmet Feridun Es, Bugün de Diyorlar ki , Mustafa Baydar, Edebiyatçılarımız Ne Diyorlar ; Gavsi Ozansoy, 40 Yıl Sonra Diyorlar ki ; Tahir Kutsi, İç Göç (1964); Halil Aytekin, Doğuda Kıtlık Vardı ; Abdi İpekçi, Liderler Diyor ki ; Yaşar Kemal, Bu Diyar Baştan Başa ;Fikret Otyam, Gide Gide 10 ;Yaşar Nabi Nayır, Edebiyatçılarımız Konuşuyor (1976, konuşmalar değişik kişiler tarafından yapılmıştır.); İsmail Parlatır-İnci Enginün – Orhan Okay – Zeynep Kerman – Kâzım Yetiş – Necat Birinci, Röportajlar .

Türkiye gazetelerinde röportaj çalışmaları yayımlanan başlıca gazeteciler arasında şunları sayabiliriz: Fikret Otyam, Yaşar Kemal, Vasfiye Özkoçak, Füsun Özbilgen, Leyla Umar, Nuriye Akman, Ayşe Arman, Fehmi Koru, Yazgülü Aldoğan, Hüsamettin Aslan..

MÜLAKAT

     Mülakat, zamanında ün yapmış bir kişiye gazetecinin ziyarette bulunarak önemli bir konuyla ilgili  sorular  sorması, aldığı  yanıtları  gazetede yayımlamasıyla oluşan bir türdür.

MÜLAKATIN ÖZELLİKLERİ

1. Bir ön hazırlık gerektirir. Ele alınan konuyla ve görüşülecek kişiyle ilgili hazırlık  yapılır .
2. Nitelikli ve etkili  soru  sorma, mülakatın en önemli özelliğidir.
3. Alanında ünlenmiş bir kişinin yaşamı, eylemleri,  yapıtları  mülakata konu edilir.
4. Bilgi edinme amacı taşır.
5. Mülakat  yapılmadan  önce mülakat  yapılacak  kişiden izin istenir, mülakatın yapılacağı  yer belirlenir.
   
6. Mülakatın  yapılacağı  zaman belirlenir.
7. Mülakatı yapacak kişinin nezaketi, kendini tanıtması, iyi giyinişe sahip olması gerekir.
8. Mülakatta konuşma ve hareketler oldukça önemlidir.  Sorular  açık ve kısa olmalıdır.
9. Görüşmenin  yapıldığı  kişinin sözü kesilmemeli, görüşmeci dikkatle dinlenmelidir.
10. Mülakat, görüşmede kişiyi konuşmaya ikna edebilme ve konuşturabilme yeteneğine dayanır.

SÖYLEV

     Söylev, genel hatlarıyla dinleyicilere belli bir düşünceyi, duyguyu aşılamak için söylenen uzun sözlerdir.

1. Bir topluluğa seslenerek hazırlanır.
2. Konuşmayı yapan kişi, sesleneceği dinleyici  kitlesinin ilgilerini, tepkilerini daima göz önünde tutar.
3. Yapısında duygusallık ve  coşku  hakimdir.
4. Bu türün ilkelerini, inceliklerini, özelliklerini belirleyen sanata  “hitabet” denir.
5. Hitabet, konuşma özgürlüğünün olmadığı  toplumlarda gelişemez.
6. Söylevde amaç bir düşünceyi, fikri savunmak ve topluluğa aşılamaktır.
7. Konuşmacı bilgi ve düşünce birikimine sahip olmalıdır.
8. Konuşmacı, dinleyici  kitlesinin  düzeyine göre bir anlatım dili belirler.
9. Konuşmacı; söylevinde jest, mimik, seslenme özelliklerini çok iyi bilmeli ve bunları fazla abartıya kaçmadan uygulamalıdır.

     İyi söylev için konuşma metni çok iyi hazırlanmalıdır. İyi bir söylev hazırlamanın yolları şunlardır:

1. Konuyu seçmek
2. Materyal toplamak
3. Hitap edeceğiniz  kitlenin  özelliklerini iyi bilmek
4. Ana fikre  destek  olacak yardımcı fikirleri iyi bilmek
5. Plan hazırlamak
6. Yüksek sesle prova etmek
7. Yeri geldiğinde konuşmayı etkilemek özlü sözler,fıkra,anekdot vb. şeyler anlatılmalıdır.
8. Kısa ve etkileyici bir  giriş  hazırlamak
9. İleri sürülen her düşünceyi kanıtlamak
10. Söylevin can alıcı noktası olan sonsözü etkileyici biçimde hazırlamak ve sunmak
11. Söylev, amacına ve içeriğine uygun olarak aşağıdaki şekillerde tasnif edilebilir.

SÖYLEV ÇEŞİTLERİ

     Siyasi Söylev: Siyasal konuları içeren söylevlerdir. Bu tür söylevler millet meclislerinde, seçim meydanla­rında, gösteri ve mitinglerde yapılır.

     Askeri Söylev: Askerleri duygulandırmak, cesaretlendirmek amacıyla komutanların yaptığı söylevlerdir. Savaşlarda ve kışlalalarda yapılır.

     Dini Söylev: Dinsel konular üzerinde yapılan söylevlerdir. Tapınaklarda yapılır.

     Hukuki Söylev: Hukuki konularda yapılan söylevlerdir. Mahkemelerde yapılır.

     Akademik Söylev: Bilimsel toplantılarda, üniversitelerde yapılan söylevdir. Konuşmacı, bilim dalında uz­man bir kişidir. Bilimsel toplantıların açılışında, ödül dağıtım törenlerinde yapılır.